MANTIĞIN TARİHÇESİ 

 Mantığı ilk defa ele alıp kuran Aristoteles’dir. Aristo Mantığının kurucusudur. Mantık Aristo’dan önce de vardı fakat sistemli bir şekilde ele alınmamıştı.Bu nedenle mantığın tarihçesini 3 bölümde ele alabiliriz. 

1. Aristoteles Öncesi Mantık
2. Aristoteles Mantığı 
3. Modern Mantık 

 
1.Aristoteles Öncesi Mantık 

 Mantık çalışmaları basit anlamda bile olsa ilk olarak Eski Çin ve Hint uygarlığına kadar uzanır .Hint ve Çinliler sayıları tanımlayarak sayma ve ölçme işlemlerini geliştirmişlerdir.Mısır ve Mezopotamya uygarlıkları vasıtasıyla Ege ve Akdeniz kıyılarına ulaşan uygarlıklar , artık kavramsal ve rasyonel düşünme ile var olanı tanımlamaya başlamışlardır.


 2.Aristoteles Mantığı

 Aristoteles öncesi mantık  çalışmaları  sistematik bir şekilde olmasa bile , bu çalışmalar Aristoteles  için bir  ön hazırlık olmuştur.Bu birikimleri  alan Aristoteles , mantığı  bir disiplin  halinde  sistemleştirerek  bir araç  bilimi yapmıştır. Aristoteles  mantık çalışmalarını  ''Organon''adlı eserinde  toplayarak , mantığı doğru düşünme aracı haline getirmiştir. Organon , altı kitaptan  oluşur: 

1.Kategoriler 
2.Önermeler
3.Birinci Analitikler 
4.İkinci Analitikler  
5.Topikler  
6.Sofistik Deliller

 Daha sonra  bu kitaplara Aristoteles'in "Retorik" ve "Poetika"sı eklenerek sekiz kitaba çıkarılmıştır. Porphyrios da  kendi yazdığı "Isogoge" adlı kitabını ekleyerek dokuz kitap halinde toplamıştır.

3.Modern Mantık

Rönesans'la  başlayan doğa bilimlerine yöneliş ve yeni buluşlar, Aristoteles'in  mantığının  bir bilimsel yöntem  için yetersiz  kaldığını ortala koymuştur.Çünkü Aristoteles'in mantığında kanıtlama yöntemi  olarak kullanılan  kıyasların aslında yeni bilgi vermediği, yalnızca eskilerde gizli ve saklı olanın tekrarından başka bir şey olmadığı ortaya konulmuştur.Böylece  Modern felsefe ile birlikte Aristoteles mantığı  da bilimsel  yöntem olmaktan çıktı.Yerine Francis  Bacon'un öne sürdüğü  tümevarım , deney ve gözlem kabul edildi.

Mantık Felsefenin Bir Disiplini Midir ?

• Mantık felsefenin bir disiplini midir? 
• Yoksa felsefe yapmanın,bilimi kurmanın bir yolu mudur?

 Antik Yunan'da felsefi okullar arasında mantığın felsefeyle ilgilisi üzerine ortaya bu tartışma çıkmıştır.Bu konuda o dönemin en büyük felsefi okullarının üç temel görüş vardır;

1-Peripatetikler:" Mantık felsefenin yalnızca bir aletidir."

2-Stoacılar:"Mantık felsefenin bir kısmıdır."

3-Platocular:"Eşit olarak mantık felsefenin hem bir aleti hemde bir kısmıdır."

 Aristoteles mantığı bir alet olarak almıştır.Bu da mantığı bütün bilimlerin öncesine yerleştirmek demektir.Yani önce alet bilinecek ve kullanılarak bilim ve felsefe elde edilecektir.

Aristoteles Mantığı ve Önemi

 Aristoteles'in en önemli özelliği kendinden öncekilerden hemen hemen hiç bir şey almadan tamamen kendisine ait denilebilecek yeni bir bölümü,"Mantığı" yaratmıştır.

 Aristoteles mantık alanında, mantık çalışmalarına ondokuzuncu yüzyıla kadar temel olmuş bir mantık sistemi kurmuştur.Mantığı her türden bilgi edinme süreci için bir araç olarak gören 
Aristoteles, mantığı "Bir şeyler kabul edildiğinde başka şeylerin onlardan zorunlulukla ortaya çıktığı" bir konuşma olarak tanımlamıştır.Aristoteles mantığı akıl ilkelerini(özdeşlik çelişmezlik üçüncü halin olanaksızlığı) temel alan iki değerli(doğru ve yanlış değerleri kabul eden) mantıkttır.Aristoteles akıl yürütme yöntemlerinden tümden gelime önem vermiştir.Çünkü kesin sonuç veren geçerli akıl yürütmeler tümden gelimle yapılabilir.Yani doğru akıl yürütme için önce kavramlar oluşturulur,sonra önermeler kurulur son olarak bu önermelerden çıkarımlar yapılır.

 Yukarıda da görüldüğü gibi doğru düşünebilmek için Aristoteles önce kavramlardan yola çıkmıştır.Çünkü Aristo'ya göre kavramlar düşünmenin temel taşıdır.

 Bu mantığın en önemli yönü kıyaslardır.Yani doğru olan iki yargıdan 3. bir yargı çıkarmasıdır. Basitçe bir örnek verirsek;
"İnsan akıllı bir hayvandır,Sokrates'de insandır o halde Sokrates'de akıllı bir hayvandır."

 Aristoteles'e göre ispatçı ve gerçek ilme ancak nesnelerin özüne cevap teşkil edecek olan tanımla ulaşılacağından, O, tikel-tümel kavramlar arasında bağıntılar kurarak, bunları sınıflara ayırıp tanımlamaktadır. Bu nedenle Aristoteles, gerek mantıkta gerekse felsefede sınıflama ve tanımlama ile işe başlar. Bu tanımlamalarda mantığın temel taşları olan kavramları oluşturur.

 Aristo’nun mantık anlayışında yöntem sorunu birinci sırada gelir. Bu sebeple bilimsel bir çalışmanın ancak önermeler vasıtasıyla yapılabileceğini söylemiştir. Çünkü ancak önermeler doğru ve yanlış diye iki kesin çizgide ayrışabilir. Bununla birlikte önermeler aynı zamanda iki kavramın birleşmesi veya ayırt edilmesidir.

Aristoteles Mantığının Yorumcularının Görüşleri

 Aristoteles yorumcularından Ammonius*, Platoncuların fikrini kabul ederek şöyle

bir uzlaştırma denemesine girmiştir: "Eğer kıyası terimlerin içerikleri açısından ele

alırsak o zaman mantığa felsefenin bir kısmı olarak bakabiliriz.Fakat kıyası

semboller ile ifade edilen soyut kurallar olarak görürsek,Peripatetiklerin

Aristoteles'i takibederek yaptıkları gibi o zaman mantığı felsefenin bir

aleti olarak kabul edebiliriz."  

 Aristoteles'in mantığını Stoa'cılar geliştirerek , mantığın metafizik ve dille

olan ilişkilerini ortaya koymaya çalıştılar. 

 İslam mantıkçıları Aristoteles ve Porphyrios'un* mantık sıralamasını kabul ederek

kıyaslar üzerinde önemli açıklamalı çalışmalar yaptılar. Özellikle Farabi ve  İbn

Sina ,Aristoteles mantığına Porphyrios tarafından eklenen  ve tanım için

gerekli olan beş tümel*(cins,tür, ayrım,türsel ayırım ve ilinek* ) üzerinde  durarak

kıyas konusunu geliştirmeye çalışmışlardır.

Değerlendirme Soruları

1-Aristo,mantığı felsefe ile nasıl ilişkilendirmiştir ?

2-Mantığın felsefe ile ilgisi üzerine çıkan tartışmalardaki 3 önemli görüşü yazınız.

3-Aristo bu mantık da akıl yürütme yöntemlerinden hangisini kullanmıştır.
Neden ? Bir tane örnek veriniz.

4-Aristo Mantığında kavramlar ve önermeler kurmanın önemi nedir açıklayınız.

5-Aristo Mantığının yorumcularından 3 tanesini yazınız.

*Porphyrios Kimdir ?

*İlinek Nedir?

*Tümel Nedir?

*Tikel Nedir?

*Ammonius Kimdir?


Kaynakça

*İsmail Öz(2002), AÜİFD Cilt XLIII Sayı 2 s.355-374,Ankara Üniversitesi
*www.gencyaklasim.com